2023 NATO Tatbikatları ve Türkiye İlişkisi: Tehdit mi Fırsat Mı?

Yazar: Nur Beliz Erdoğan Yüksel ¹

Editör: Çise AK

Türkiye’nin bir NATO müttefiki olarak tutumu oldukça önemlidir. Keza “müttefik Türkiye” tutumu;
NATO ve Türkiye ilişkisi temelinde gerek Türkiye için gerekse de NATO üye devletleri için gerçekleştirilen
politikaları açıklar niteliktedir. Dolayısı ile Türkiye ve NATO Tatbikatlarına yönelik ilişkiler kapsamında
gerçekleştirilmesi planlanan analiz, ABD’nin ve Batı’nın politikalarından bağımsız olamayacaktır. Öncelikle
NATO’nun Ukrayna Savaşı noktasında ABD’nin liderliğinde birleştirici olma arzusunu bilmek gerekir. Bu
anlamda Türkiye’nin NATO içerisindeki tutumu da oldukça eleştirilmektedir, çünkü Türkiye Rusya’yı dost
olarak nitelendiren bir NATO müttefikidir.

1- Türkiye Savunma Sanayisi ve NATO İlişkisi

2022’de gerçekleşen son stratejik konsept ile birlikte Türkiye NATO içerisindeki ortaklığına rağmen güvenlikleştirilmiştir. Resmen bir ifade görülmese de Türkiye gibi önemli bölge aktörlerinin NATO çıkarları doğrultusunda hareket etmemesine karşılık bir rahatsızlık dile getirilmiştir. Aslında bunun en net görüntüsü Kasım 2017’de Norveç’te gerçekleşen NATO tatbikatında Türkiye’nin doğrudan merceğe alınmasıdır. Bu anlamda Rusya’dan s400 alma anlaşmasının imzalanması ile NATO ile gerilen ilişkiler; kendini, 2019’da Suriye’nin Kuzey’inde operasyon gerçekleştiren Türkiye ile birkaç basamak daha tırmandırmıştır ki Soçi’de gerçekleştirilen Rusya ve Türkiye iş birliği ile birlikte ipler daha da gerilmiştir. Böylece söz konusu operasyon ile birlikte Türkiye’ye gerçekleştirilen silah ambargoları gündeme gelmiştir.

En başta ABD ile gerilen ilişkiler gündeme getirilebilir ancak spesifik olarak ittifak dahilinde birlikteliği olan Hollanda ve Türkiye ilişkisinde de ayrıca gerilim yaşanmıştır. Bu ilişkiye değinmenin önemi, Türkiye’nin tehdit algısını artıran NATO tatbikatlarını açıklayıcı niteliktedir.

Şöyle ki; Türkiye’nin Hollanda ile arasında savunma sanayisine yönelik bağımlı ilişki, Türk savaş gemilerinin elektronik radar sistemlerinin Hollandalı bir şirket olan THALES NL lisansı adı altında geliştirime çalışmalarını içeriyordu. Smart-S(sol üst) adlı radar sistemi bu şekilde bir çıktıydı. Ancak Türkiye’nin gerçekleştirdiği söz konusu sınır operasyonu ile birlikte Hollanda’nın bu diyadik ilişkiyi tek taraflı olarak durdurması aslında iptal etmesi gerçekleşmişti. Daha sonra şirket Fransa’ya satılınca, Türkiye’nin süreçteki kritik bilgilerinin de el değiştirmesi kendisi için bir risk oluşturmuştu.² Böylece Türkiye kendi radar sistemlerini oluşturmaya yönelik adım atmıştır, cenk-s radar sistemi(sağ üstte) bu minvalde bir çıktı olup Türkiye’nin savunma sanayisinde yerlilik oranını artırma çabası geçmiş yıllara oranla görece başarı kazanmıştır.

Sonuç itibari ile NATO ile gerilen ilişkiler, tıpkı “Ayşe tatile çıksın” mevzusu ile benzer bir perspektifte değerlendirilebilir. Keza Kıbrıs Barış Harekatı’nın gerçekleştirildiği dönemde, Türkiye NATO ve ABD müttefikliğini sorgulamış ve bağımlı ilişki onun hareket alanını durduramamıştır ki Jhonson Mektubu ile birlikte NATO ittifakına uygun olmayan ABD politikası önemli bir etki doğurmuştur. Dolayısı ile temellerinin 1974’te atıldığı bir çatlak ittifak söz konusu olabilir. Bir başka deyişle 2023 NATO ve Türkiye ilişkileri çerçevesinde bir analiz gerçekleştirirken ortalama 50 yılın inşa ettiği bir sorunlu ittifak tartışması yapmak gerekir. Özellikle son zamanlarda Türkiye, -çoğu zaman- NATO’dan ötekileştirilmiş konumu ile paralel bir şekilde kendi göbek bağını kesmek zorunda olduğu dönemlerle anılmaya başlamıştır. O, NATO müttefiki olsa da her seferinde yeniden hatırlamak zorunda kalacağı havuç-sopa diplomasisine maruz kalmaktadır. Ancak onun, daha çok cezalandırılmaya muhatap alınması ile birlikte ilerleyen bir süreç önemlidir. İşte NATO ile ilişkilerin Türkiye minvalindeki son dönem tatbikatları açıklayıcı nitelikte daha da gerilmesinin bir nedeni de böyle olabilir. Çünkü NATO’nun kendi kaynaklarını temin etmesi beklenen üye anlayışına yönelik bir çelişki de gerçekleşmiştir.

2- 2023 NATO Tatbikatları ve Türkiye İlişkisi

2.1 ABD’nin NATO Kapsamında Müttefik Anlayışı: Düşman Türkiye

ABD’nin NATO’ya yük olunmasından yana yakınması önemlidir. Bu anlamda birçok NATO üyesi devletlere karşı 2014 Galler Zirvesi’nde %2’lik bir savunma bütçesi şartı koşulmuştur. NATO üyesi devletlerin kendi kaynaklarını bulması teşvik edilmiştir. Bu anlamda 2017 yılında Türkiye ve ABD arasında yaşanan s400 sorunu, NATO’nun %2’lik katkısını oldukça tartışmalı bir noktaya getirmiştir.

Keza Rusya’nın hava savunma sistemini kendi savuma sanayisine dahil eden tek NATO üyesi Türkiye değildir. Örneğin Yunanistan konjonktürde s300’e sahip bir devlettir. Bu durum her ne kadar bir imaj çerçevesinde açıklansa da aslında ABD’nin NATO içerisindeki çelişkili politikasının bir örneği görülmüştür. Böylece tıpkı Rusya’nın çevrelendiği gibi Türkiye’nin de sıkıştırıldığı tatbikatlar silsilesi gündemi oldukça meşgul etmiştir. Zaten 2017’den daha öncesinde Bin Yılın Meydan Okuması adlı bir tatbikat gerçeği de -Türkiye benzeri bir ülkenin hedefe konulması ile- görülmüştür. Her şeye rağmen Türkiye’yi sıkıştırmaya yönelik NATO tatbikatları sadece savunma sanayisine yönelik stratejilere de indirgenemez. Spesifik olarak Türkiye’nin Mavi Vatan stratejisi de ayrıca değerlendirilmelidir.

Türkiye’nin Mavi Vatan yani kıta sahanlığı ve münhasır ekonomik bölgeyi içerisine alan mevcut haklarını uluslararası arenada koruma stratejisine karşılık; gündemi oldukça meşgul eden ve gerek Yunanistan gerek İsrail gerek de AB üye devletlerini içine alan ittifaklar silsilesi ile NATO tatbikatları; Doğu Akdeniz, Ege ve Karadeniz güvenliğine yönelik Türkiye’nin tehdit algısını artırmaktadır. Türkiye’nin Mavi Vatan stratejisi, enerji bağımlılığını da azaltmaya çalıştığı için -ki günümüz konjonktürünün de en önemli meselelerinden biri enerji savaşları üzerinden devlet çıkarı tartışmalarını içermektedir- NATO ittifakı bağlamında Türkiye’nin sıkıştırılmaya çalışılması görülmektedir.

2.2 2023 NATO Tatbikatlarında Türkiye’nin Fırsat-Tehdit İlişkisi

2.2.1 Neptün Tatbikatları, DYMA 23 ve Türkiye

Neptune Strike 2023-1 (Neptün Tatbikatı 1) Tatbikatı Akdeniz ve Baltık Denizi’nde gerçekleştirilmiş olup 9 gün sürmüştür. 18 Şubat’ta başlayıp, 28 Şubat’ta tamamlanmıştır. 21 ülke katılmıştır. Ancak ilk kez 3 uçak gemisi (İtalya, İspanya ve ABD) birlikte NATO bayrağı altında saldırı tatbikatı gerçekleştirmiştir. Dördüncü olarak Fransa de Gaulle uçak gemisi de katılmıştır. NATO bunu teyakkuz faaliyeti olarak tanımlamıştır. Bu anlamda en temelde uçak gemilerinin NATO bayrağı altında koordinesi teste tabi tutulmuştur. Yani tatbikata katılan devletlerin deniz kuvvetleri ile birlikte uçak gemisinin kendi arasındaki eşgüdümlü hareket alanı sınanmıştır.

Burada enteresan olan bir durum vardır. Belki de NATO’nun gerçekleştirdiği tatbikatlarda her zaman kullandığı isimlerin eleştirisidir. Keza aynı isimle 2022’de bir tatbikat gerçekleştirilmiştir ve her zamanki gibi Mavi Vatan stratejisine karşı Nemesis yani intikam tanrısı tatbikatı görülmüştür. Bu anlamda Neptün Tatbikatı 1’in ismi ile 3 gemi görüntüsünün uyumlu olması oldukça manidardır. Bu hem ilk kez gerçekleşen bir durumdur hem de odaklandığı hedefi muhakkak ortadan kaldırmaya muktedir kılınan denizlerdeki Roma tanrısı Neptün’ün elinde tuttuğu 3 dişli mızrak söz konusu edilmiştir. Dolayısı ile burada verilmek istenen mesaj NATO’nun çıkarları ile çelişen devletlere yönelik Akdeniz üzerinde gerçekleştirilmiş olabilir. Özellikle Türkiye’nin Mavi Vatan stratejisinin karşısında yer alan ABD çizgisi önemlidir.

Neptün Tatbikatı 2 ile de benzer bir mesaj verilmiştir. Yunanistan ile Türkiye’nin ortak tatbikatı öne çıkmıştır, bu anlamda Oruç Reis Krizi’nden sonra iş birliği imajı gerçekleştirilmiştir. NATO’nun Türkiye’nin Akdeniz’deki Mavi Vatan stratejisinden rahatsız olduğu önemli bir mevzudur, zaten Yunanistan ile Türkiye’nin tarihten beri gerçekleşen it dalaşı mevzusunun temeli de bu şekilde bir alan tartışmasını içermiştir.

Dolayısı ile Neptün’ün ikinci yarısında Yunanistan üzerinden de Türkiye’ye bir gözdağı verilmek istenmiş olabilir, bu durum NATO’da Yunanistan’ın kıymetli olduğundan ziyade Türkiye’ye karşı bir fırsat değerlendirmesinin sonucu olabilir.³ Dolayısı ile Türkiye’nin Neptün Tatbikatları’na katılımı olsa dahi algılayacağı tehdit de oldukça önemlidir.

Neptün 1’den hemen sonra başlayıp 10 Mart’ta sonlanan ve Baltık hariç aynı coğrafyada gerçekleştirilen Dynamic Manta 23 Tatbikatı ile bu sefer su altında gerçekleştirilen bir eğitim görülmüştür. Söz konusu eğitim, müttefiklerin su altında suyun üstündeki askeri kuvvetler ile iş birliğinin gerçekleştirilmesiyle özellikle denizaltında savunmayı içermiştir. Ev sahipliğini yine İtalya’nın yaptığı, 9 ülkenin katılımı ile gerçekleştirilen tatbikatta Türkiye’nin de denizaltı savunma pratikleri görülmüştür.

2.2.2  KYT, KKT

DYMA 23’ü bitişinden bir gün önce başlayan ve 6 gün süren tam tarihi itibariyle 15 Mart’ta sonlanan NATO Kriz Yönetim Tatbikatı(KYT) ile birlikte; genel olarak siber güvenliğe, haberleşmenin sürekliliğine, karar verme süreçlerine dolayısı ile aslında komuta derecesinde olası yönetişim sorunlarıyla baş etmeye yönelik bir tatbikat gerçekleştirilmiştir. Türkiye’nin Savunma Teknolojileri Mühendislik ve Ticaret A.Ş(STM) bünyesinde Bütünleşik Elastikiyet Karar Destek Modeli adında; stratejik karar verme istatistiğini içeren bir sibernetik altyapı desteği görülmüştür. Bu anlamda geliştirilen bu yazılım; komuta kademesinde herhangi bir olumsuz durumda spesifik olarak doğal felaket, göç, iç çatışmalar, siber saldırılar gibi stratejik şoklara dayalı her türlü olasılık hesaplamasını içermektedir. Dolayısı ile askeri ve sivil hareketlerin ihtimal dahilinde birçok sonuçlarının simüle edildiği bir risk analizi gerçekleştirilmektedir. Bu Türkiye için bir nevi fırsattır.

“NATO’ya teslim ettiğimiz Bütünleşik Elastikiyet Karar Destek Modeli (Karar Destek Modeli-KDM), NATO’nun eğitim ve tatbikatlarında önemli rol oynuyor. Modelimiz;³

NATO’ya stratejik seviyede karar desteği sunarken, yetkililerin atacakları adımlar ve alabilecekleri önlemler noktasında karar verme süreçlerini kolaylaştırıyor. … NATO gibi uluslararası askeri bir örgütün karargah ve tatbikatlarına, Türk mühendislerinin geliştirdiği çözümleri taşımaya devam edeceğiz.”

Ayrıca KDM’nin çok daha öncesinde NATO’nun istihbarat ağını içeren ihaleler bütününün STM tarafından kazanıldığını söylemekte de fayda vardır. Türkiye açısından oldukça stratejik bir hamle gerçekleştirilmiş olabilir. Sonuçta NATO’nun -bilgilerin dağıtımına ve işlenmesine yönelik bilgi toplama sürecinin- tüm istihbarat ağının Türkiye tarafından gerçekleştirilmiş olması, Türkiye’nin risklere rağmen lehine bir durumdur. Kritik alt yapılara yönelik kendi verisine sahip olan Türkiye’nin olası çıkar çatışmalarında siber saldırılarda avantajlı olması gerçekleşecektir. Üstelik Türkiye uluslararası siber güvenlik arenasında dünya genelinde 11. sıradadır. Ancak STM ve NATO Deniz Güvenliği Mükemmeliyet Merkezi (MARSEC COE) arasında gerçekleştirilen iyi niyet protokolü ile bu avantajın ne derecede yapılabileceği tartışmalı bir durumdadır. Protokolün gerçekleştirilmesinin nedeni -muhtemelen- bu kritik bilgilerin özellikle STM tarafından güvence altına alınmasına yöneliktir. Dolayısı ile görülmesi gereken bir tehdit unsuru da vardır. Zaten Nisan ayına gelindiğinde NATO KYT’ye benzer bir şekilde her yıl gerçekleştirilen siber güvenlik tatbikatında Türkiye’nin rolü de bu minvalde gerçekleşmiştir. Tatbikat, Estonya’nın ev sahipliğinde 25 Nisan’da sonlanmıştır ve 3 gün kadar devam etmiştir. Bu anlamda mavi ve kırmızı takımlar şeklinde kritik alt yapılara gerçekleştirilecek olası saldırılar simüle edilmiştir. Kilitli Kalkan Tatbikatı(KKT) adı verilen bu simülasyonda Türkiye ekstra bir özen de göstermiştir.

2.2.3. Finlandiya’nın İlk Tatbikatı Ramstein Alloy 1-2 ve Türkiye

Nisan ayında NATO bünyesinde Türkiye’nin de dahil olduğu, müttefiklerin askeri hava 4 operasyonlarında sivil uçaklar üzerinden entegrasyonunu eğitmeyi amaçlayan bir tatbikat daha gerçekleştirilmiştir. Baltık Denizi’nde gerçekleştirilen tatbikata Finlandiya’da katılmıştır ki Finlandiya’nın üyelik sürecinde Türkiye’nin tutumu olumlu olmamıştır, bu anlamda üyeliğin gerçekleşmesi ile birlikte bu tatbikatın yapılması da ayrıca enteresan olabilir. Türkiye’nin de ikna edilmesi ve söz konusu tatbikatın gerçekleşmesi belki de NATO çıkarları için tehdit olgusunun Türkiye üzerinden de dolaylı bir ifade biçimidir.

Mart 2023’te ABD’deki Ticaret, Maliye ve Adalet Bakanlığı tarafından ortak bir rapor yayınlanarak yaptırım uygulanan Rus şirketlerin Türkiye’deki paravan şirketler aracılığı ile hareket alanını genişlettiği iddia edilmiştir. Roman Abramovich’in (sağda) yaptırımlara maruz kalan bir Rus iş adamı olmasına rağmen, Türkiye’de bulunduğu zamanların tartışması bu şekilde bir örnektir. Yine bu 3 bakanlığın TÜSİAD’a da mektup gönderdiği -aslında yaptırıma muhatap olan iş adamları ile çalışılmaması gerektiğine dair uyarısını içerdiği söylenen- iddiası bir başka örnektir.⁴ Dolayısı ile buradaki dolaylı ifade, Türkiye’nin ittifaktaki yerini de hatırlatır nitelikte olabilir.

Zaten kısa süre sonra Temmuz ayında gerçekleştirilen yeni Baltık tatbikatı da Ramstein Alloy 2 de benzer şekilde görülmüştür. Buradaki fark ise tatbikatın amacına yönelik ifade ile görülmüş olup NATO üyesi olmayan Baltık ülkeleriyle hava kuvvetlerine yönelik ilişkileri geliştirmeye değinilmiştir. Sonuçta Finlandiya’nın üyeliğinin hemen ardından gerçekleşen bu tatbikatlar ile Rusya’ya bir gözdağı amaçlamıştır.

Bir bakıma Türkiye ile Rusya ilişkisine de değinildiğini söylemek yanlış olmayacaktır. Çünkü evvelinde Türkiye’nin Finlandiya’ya karşı olan tutumuna rağmen, onay vermesi gerçekleşmiştir. Ondan öncesinde ABD’nin 3 bakanlığının Türkiye’ye yönelik iddiası da Ramstein Tatbikatı’ndaki dolaylı mesajı açıklar niteliktedir. Ancak Rusya’nın Türkiye ile olan ilişkisine dair Kremlin Sözcüsü Peskov’un açıklaması ile birlikte NATO’nun bu dolaylı mesajı Türkiye için pek de zorlayıcı olmamıştır.

“Anlaşmazlıklara rağmen, iki tarafa da fayda sağlayacak alanlarda Türkiye ile ilişkileri geliştirme niyetinde” Türkiye NATO üyesidir. Türkiye’nin yükümlülükleri var ve Türkiye bu yükümlülüklerine bağlıdır. Bu bizim için hiçbir zaman sır değildi. Bu bağlamda hiçbir zaman pembe gözlük takmadık. Buna bu şekilde yaklaşıyoruz ve her şeyi çok iyi anlıyoruz.” Türkiye, Batı’ya yönelebilir. Türkiye’nin tarihinde Batı’ya yoğun bir şekilde yöneldiği veya daha az yöneldiği dönemler olduğunu biliyoruz. Ancak şunu da çok iyi biliyoruz ki kimse, yani Avrupalıları kastediyorum, Türkiye’yi Avrupa’da görmek istemiyor.”

Kısacası Finlandiya’nın üyeliğini içeren Ramstein Tatbikatları ve onun öncesinde gerçekleştirilen bakanlıkların Türkiye’ye yönelik iddiaları, Türkiye’nin Finlandiya karşıtlığı da düşünüldüğünde komplike bir mesajı içermektedir. Ancak bu komplike durum, Rusya’nın tutumundan kaynaklı çok da tehdit içerememiştir.

2.2.4.  Air Defender ve Türkiye: “Safları Sıklaştırın”

12 Haziran 2023’de Almanya’nın ev sahipliğinde NATO’nun tarihsel süreç içerisindeki en büyük hava tatbikatı başlamış ve 23 Haziran’da sonlanmıştır. Almanya’nın Rusya-Ukraysa Savaşı’nda görece isteksiz tutumu bağlamında düşünmek faydalı olacaktır, çünkü Türkiye’nin Air Defender’dan alacağı mesaj da bu minvalde bir hedefi içermiştir, denebilir. Bu anlamda var olan tehdit algısına karşı fırsat olgusu görünebilir.

Tatbikata 250’den fazla uçak ve 10 bini aşan hava rütbeli askerler katılmıştır. Tatbikat temelde Almanya ve Doğu Avrupa üzerinde seyretmiştir ve bu anlamda Baltık Denizi’nin de öne çıkarılması ile birlikte, NATO’nun kendini Rusya ile gireceği olası bir savaşa yönelik tatbikata aldığı iddiası yapılmıştır. Aslında Rusya ve müttefiklerinden kaynaklanabilecek olası bir savaş durumuna yönelik hazırlık simüle edilmiştir. Ayrıca NATO’nun Rusya’ya yakın konumdaki ittifak dahilinde olan veya olmayan özellikle Baltık ülkelerine yönelik güvenin garantörlüğü iddiasında bulunmasının analizini de gerçekleştirmek mümkündür. Sonuçta Finlandiya ve İsveç üyelik mevzusunun ana kaynağı bu şekilde olmuştur ki İsveç’in NATO üyesi olmamasına rağmen tatbikata iştirak etmesi görülmüştür. Zaten Ekim ayına gelindiğinde gerçekleştirilen Tiger Meet Tatbikatı ile Akdeniz üzerinden aynı mesaj verilmiştir: Caydırıcılık. Üye olmamasına rağmen tatbikata iştirak eden Avusturya ile birlikte de Air Defender benzeri bir durum görülmüştür.

İşte tatbikatların coğrafyası da oldukça önemlidir. Coğrafyalar, tatbikatlarda verilen mesajların ulaşması istenen yerleri de doğrudan veya dolaylı olarak ifade etmektedir. Keza yine Ekim ayında NATO Spesifik olarak Stoltenberg’in Almanya ziyaretindeki açıklaması tatbikatın amacını özetler nitelikte olmuştur:

“Bunu bir çatışmayı kışkırtmak için değil, bir çatışmayı önlemek için yapıyoruz. Herhangi bir potansiyel düşman NATO’nun bir bütün olarak orada olduğunu ve hava gücüyle hızlı bir şekilde takviye edebileceğini bildiği sürece hiçbir saldırı olmayacaktır.”

Türkiye’nin Air Defender’daki varlığı ise tıpkı Finlandiya sonrası gerçekleştirilen tatbikattaki gibi değerlendirilebilir ki Almanya’nın ev sahipliğinde kendisine aldığı mesajla daha yakın bir anlam gerçekleşmiştir. Yani Türkiye, NATO müttefikliğine verdiği değeri ispatlamıştır, işte fırsat burada görülmektedir. Bu bir bakıma NATO ile olan bağlılığın göstergesi olabilir. Çünkü NATO’nun Türkiye’ye yönelik de olduğu anlaşılan 2022 stratejik konseptinde, NATO’nun çıkarları doğrultusunda hareket edilmediğine yönelik vurgusu oldukça önemlidir. Ancak burada görülmesi gereken bir gerçeklik de muhtemelen Türkiye’nin dış politikasından bağımsız bir NATO müttefikliğidir. Sonuçta NATO bir güvenlik örgütüdür, ekonomik iş birliğine yönelik gerçekleştirilen dış politika pratikleri NATO ve Türkiye ilişkisinde eksen kaymasını düşündürmemelidir. Zaten tatbikat NATO’nun 5. Maddesi’ne yönelik bir savunma pratiğidir. Sonuçta Air Defender ile birlikte Türkiye’nin NATO ilişkisini iki kelime ile özetlemek de mümkündür: Safları sıklaştıralım.

2.2.5.  Dynamic Mariner ve Türkiye: Gazze’ye “Çıkarma” İhtimali

Dynamic Mariner 23 Tatbikatı Orta Akdeniz’de 23 Ekim-6 Kasım tarihlerinde NATO deniz komutanlığını devralacak İtalya için eğitim amaçla bir tatbikattır. Ancak Türkiye gemi göndermemiştir. Sadece askeri personel göndermiştir. Bunun nedeni ciddi bir tehdit algısının varlığıdır: ABD’nin NATO bayrağı altındaki dev uçak gemileri ve Gazze meselesi. Bu anlamda üstü örtülü bir şekilde NATO Müttefik Deniz Komutanı Yardımcısı Tuğamiral Stefan Pauly’nin açıklaması,

“Dynamic Mariner, denizcilik alanındaki en önemli tatbikatlardan biri. Bu yalnızca müttefikler arasındaki iş birliğini güçlendirmekle kalmıyor, aynı zamanda saldırganlığa karşı hazırlığımızı da geliştiriyor. Böylece tehditleri caydırmaya ve İttifak’ı savunmaya hazır oluyoruz… NATO ise gelecekteki olası kriz ve tehditlere etkin bir şekilde yanıt vermeye hazırlamak üzere tasarlanmış bir dizi zorlu senaryodan geçirecek.”

Buradaki tehditler ifadesi, Türkiye’nin Akdeniz’deki Mavi Vatan stratejisi olarak yorumlanırsa; üstü örtülü ifade de kendini gösterecektir. Önemli olan durum, Türkiye’nin deniz kuvvetleri komutanlığını devretme gerçeğine karşın tatbikata sadece görünüşte katılmasıdır.  Dynamic Mariner için Yunan basınına  göre  NATO’nun Gazze  kıyılarındaki  olası  asker çıkarmanın(İsrail kara harekatı) provaları yapmıştır. Bu iddia pek de yanlış değildir, çünkü ABD; tatbikattan sadece birkaç gün önce Aksa Tufanı ile başlayan savaşa yönelik caydırıcılığı hedefleyerek gönderdiği USS Gerald Ford(solda) ve USS Esienhower uçak gemileri ve de bunlara eşlik eden savaş gemileri ile zaten Akdeniz’de bulunuyordu. Görünüşte İran’a yönelik bir caydırıcılık gündemde olsa da bu gemi diplomasisini Türkiye’ye de bir mesaj içerdiğine yönelik okumak yanlış olmayacaktır.

“Türkiye’nin güneyinde devlet kurmak için PKK’yı kullanan, Kıbrıs’ta Türk ordusunu kovmak için elinden geleni yapan, Mavi Vatan sınırlarını tanımayan, Türkiye’nin Ukrayna krizinde tarafsız kalmasına bile tahammül edemeyip tehditler savuran bir ABD gerçeği var.”

2.2.6. Karadeniz, Ege ve Akdeniz’e Dair Eklemeler: Poseidon 23, Air Defender 24, Steadfast Noon, DADT

Karadeniz’deki meseleler de oldukça önemlidir. Bu anlamda Poseidon 23 Tatbikatı ile Karadeniz’de mayın harekâtına yönelik bir tatbikat gerçekleştirilmiştir.⁵ Dolayısı ile Türkiye’nin NATO içerisindeki pozisyonuna yönelik bir tehdit algısının Karadeniz üzerinden okunması da görülmüştür. Ege’de ise tatbikat 2024’e yönelik Air Defender planlansa da tatbikat haricinde Adalar üzerinden bir okuma gerçekleştirilebilir. Yunanistan ve ABD askeri üsleri tartışmasını yapmak da mümkündür.

Sonuç itibari ile Rusya-Ukrayna Savaşı ve en son gündemi oldukça meşgul eden Aksa Tufanı ile başlayan savaşın NATO tatbikatları açısından da ele alınması gerekir. Bu anlamda NATO’nun genel stratejisini Rusya üzerinden okumak yanlış olmayacaktır. Spesifik olarak Baltık’ta Rusya’ya yönelik genel stratejisi, Akdeniz’de Rusya ile ilişkileri iyi olan Türkiye’yi içine almaktadır. Zaten en son Steadfast Noon Tatbikatı ile NATO’nun Akdeniz’de nükleer caydırıcılığı hedefe koyduğu bir tatbikat gerçekleştirilmiştir. Stoltenberg;

“Steadfast Noon tatbikatı, nükleer caydırıcılığımızın güvenilirliği, etkinliği ve güvenliğinin sağlanmasına yardımcı olacak ve NATO’nun tüm müttefiklerini koruyup savunacağı yönünde net bir mesaj verecektir.”

demiştir. Ancak coğrafyada son dönemde gündeme gelen Aksa Tufanı ile yaşanan savaş devam etmekte iken böyle bir tatbikatın yapılması, gemilerde nükleer bombaların bulunması ve Akdeniz’de elini kolunu sallayarak tatbikat yapacak olması Türkiye için ciddi bir tehdit algısı oluşturmuştur ve tatbikata iştirak gerçekleşmemiştir. Ek olarak Türkiye’nin ilişkilerini dengede tutmaya çalıştığı Rusya-İran-Çin ittifakı NATO için bir rakip ittifak olabilir. Bu anlamda Türkiye’nin NATO içerisinde ötekileştirildiği politikalar bütünü; onun, NATO’nun karşısında olanlarla ittifakını artırıcı nitelikte olduğunu gösteriyor olabilir. Keza NATO, tatbikatlar ile Türkiye’nin tehdit algısını her seferinde daha da perçinlemektedir. Keza Türkiye’nin Akdeniz’de gerçekleştirdiği ve 25 Kasım’da sonlandıracağı Doğu Akdeniz Davet Tatbikatı(DADT) ile Türkiye’nin tehdit algısına yönelik -görece yumuşak veya da dengeli- politikası görülmüştür. Ancak tatbikatta NATO unsurları da bulunmaktadır, spesifik olarak 4 NATO gemisi tatbikatta yer almaktadır. Tatbikatın hedefi, ABD’nin Akdeniz’deki gemi diplomasisine karşı bir anlamda insani yardım koordinasyonunu içermektedir. NATO deniz komutanlığını İtalya’ya devredecek Türkiye’nin; söz konusu komuta merkezinde karar verme süreçlerinde, müttefik ülkeler ile iş birliğinin insani yardım gereken hallerde nasıl gerçekleşeceğine yönelik bir dizi eğitimi simüle etmesi görülmektedir.

Kısacası Türkiye’nin 2023 NATO Tatbikatları ile ilişkisi, çatlak ittifakın kendini yeniden ürettiği bir kısır döngüyü içermektedir. NATO tatbikatlarında coğrafyanın gösterdiği bir hedef vardır, bu hedef kimi  7 zaman dolaylı yoldan kimi zaman da doğrudan Türkiye’yi içermektedir. ABD Türkiye’yi NATO içerisinde dengelemek için yer yer cezalandıracak yer yer de ödüllendirecek politikalara özellikle müttefik anlayışına rağmen gözdağı verecek şekilde çeşitli tatbikatlara her zaman yer vermektedir. Ancak bu kısır döngü içerisinde yer yer fırsat analizi yapmak da gereklidir.

“Rusya ile köprüleri atamayız. Ekonomik ve stratejik açıdan birlikte ilerliyoruz. Erdoğan-Putin dostluğu da var. Madalyonun diğer yüzünde NATO’nun en güçlü ülkelerinden biriyiz. Çünkü hem ekonomik hem de halen askeri açıdan Batı’dan çıkarlarımız var.”

Kaynakça için Tıklayınız

AKSAN S., “’Cenk’ İle Bir Alanda Daha Dışa Bağımlılık Bitti”, TRT  Haber,  03.10.2023, https://www.trthaber.com/haber/gundem/cenk-ile-bir-alanda-daha-disa-bagimlilik-bitti-800171.html. (ET:15.11.2023)

AKSAN S., “NATO’nun Almanya’daki Hamlesi: Gözdağı mı Rutin Tatbikat mı?”, TRT Haber, 13.06.2023, https://www.trthaber.com/haber/gundem/natonun-almanyadaki-hamlesi-gozdagi-mi-rutin-tatbikat-mi- 774430.html. (ET:20.11.2023)

ALBAY E.G., “Pescov: İsveç konusunda Finlandiya’nın NATO’ya katılması bağlamında alınan önlemlerin benzerini planlıyoruz”, Anadolu Ajansı, 11.07.2023, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/peskov-isvec-konusunda- finlandiyanin-natoya-katilmasi-baglaminda-alinan-onlemlerin-benzerini-planliyoruz/2942614. (ET: 15.11.2023)

ANONİM, “Soçi Mutabakatı: NATO Savunma Bakanları, Barış Pınarı Hârekatı ve Türkiye-Rusya Anlaşması İçin Ne Diyecek?”, BBC News, 24 Ekim 2019, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-50162410. (ET:15.11.2023)

ANONİM, “Rus Donanması Baltık Denizi’nde Tatbikata Başladı”, TRT Haber, 02.08.2023, https://www.trthaber.com/haber/dunya/rus-donanmasi-baltik-denizinde-tatbikata-basladi-785737.html. (ET:16.11.2023)

ANONİM, “Doğu Akdeniz-2023 Tatbikatı Başladı”, TRT Haber, 18.11.2023, https://www.trthaber.com/haber/gundem/dogu-akdeniz-2023-davet-tatbikati-basladi-813810.html. (ET:20.11.2023)

ANONİM, “Doğu Akdeniz’de Barış Rüzgarları: Türk-Yunan Gemileri Yan Yana”, NTV Haber, 19.07.2023, https://www.ntv.com.tr/galeri/dunya/dogu-akdenizde-baris-ruzgarlari-turk-yunan-gemileri-yan- yana,pd2tZaFJQ0WaxkkgGG_21Q/FcPA1dHz3UChIvtNUbRDQw. (ET:19.11.2023)

ANONİM, “ABD: Türkiye, Rusya’ya Uygulanan Yaptırımların Delinmesinde Aktarma Noktası Olabilir”, Rûdaw, 03.03.2023, https://www.rudaw.net/turkish/world/030320232. (ET:19.11.2023)

ANONİM, “Baltık Denizi Viking Projesi İle Karadeniz’e Bağlanacak”, Türk Deniz Medya, 19 Haziran 2023, https://turkdeniz.com/baltik-denizi-viking-projesi-ile-karadenize-baglanacak. (ET:15.11.2023)

ANONİM, “NATO’nun ‘Dynamic Manta 2023’ Tatbikatı İtalya’da Başladı”, İHA, 27 Şubat 2023, https://www.iha.com.tr/haber-natonun-dynamic-manta-2023-tatbikati-italyada-basladi-1151178. (ET:18.11.2023)

ANONİM, “Yunanistan’da NATO Tatbikatı; Türkiye de Davet Edilecek!”, Airport Haber, 17 Kasım 2023, https://www.airporthaber.com/havacilik-haberleri/yunanistanda-nato-tatbikati-turkiye-de-davet-  edilecek.html. (ET: 20.11.2023)

ANONİM, “Finlandiya Uçakları İlk Kez Bir NATO Tatbikanında Üye Ülke Olarak Yer Aldı”, Sputnik, 14.04.2023, https://sputniknews.com.tr/20230414/finlandiya-ucaklari-ilk-kez-bir-nato-tatbikatinda-uye-ulke-olarak-yer- aldi–1069681656.html. (ET:19.11.2023)

ANONİM, “NATO Kriz Yönetim Tatbikatı’nda STM İmzası”,Vizyoner Genç, 10.03.2023, https://vizyonergenc.com/icerik/nato-kriz-yonetim-tatbikati-na-stm-i-mzasi-1678424091093.  (ET:19.11.202)

ANONİM, “Roman Abramoviç: Putin’le İlişkisi, Yahudi Cemaatiyle Bağlar ve Milyarderlik Serüveni”, Independent Tr, 7 Mart 2022, https://www.indyturk.com/node/481436/d%C3%BCnya/roman-abramovi%C3%A7-putinle- ili%C5%9Fkisi-yahudi-cemaatiyle-ba%C4%9Flar%C4%B1-ve-milyarderlik. (ET:19.11.2023)

BAŞAY E., “NATO’nun ‘Air Defender 2023’ Tatbikatı Başladı”, Anadolu Ajansı, 12.06.2023, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/nato-nun-air-defender-2023-tatbikati-basladi/2920436. (ET:18.11.2023)

ÇAM Ö.T., “NATO’da ‘Kriz Yönetimi Tatbikatı’ Yapılıyor”, Anadolu  Ajansı, 09.03.2023, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/natoda-kriz-yonetimi-tatbikati-yapiliyor/2840943. (ET:18.11.2023)

ÇAM Ö.T., “NATO, Baltık Denizi’nde Hava Tatbikatı Yaptı”, Anadolu Ajansı, 14.04.2023, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/nato-baltik-denizinde-hava-tatbikati-yapti/2872221. (ET:16.11.2023)

ÇAM Ö.T., “Dünyanın En Büyük Siber Savunma Tatbikatı Başladı”, Anadolu Ajansı, 19.04.2023, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/dunyanin-en-buyuk-siber-savunma-tatbikati-basladi/2875669. (ET:19.11.2023)

ÇAM Ö.T., “NATO, Tarihinin En Büyük Hava İkmal Tatbikatına Hazırlanıyor”, Anadolu Ajansı, 07.06.2023, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/nato-tarihinin-en-buyuk-hava-ikmal-tatbikatina-hazirlaniyor-/2916447. (ET:18.11.2023)

ÇAM Ö.T., “NATO Avrupa’da Geniş Çaplı Askeri Tatbikatlar Yapıyor”, Anadolu Ajansı, 13.05.2023, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/nato-avrupada-genis-capli-askeri-tatbikatlar-yapiyor/2587319. (ET:20.11.2023)

ÇAM Ö.T., “NATO Nükleer Tatbikat Yapacak”, Anadolu Ajansı, 12.10.2023, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/nato- nukleer-tatbikat-yapacak/3017517. (ET:20.11.2023)

DEVECİ M., “Uzmanlar NATO’nun En Büyük Hava Tatbikatı ‘Air Defender 2023’ü Değerlendirdi”, Anadolu Ajansı, 13.06.2023, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/uzmanlar-natonun-en-buyuk-hava-tatbikati-air-defender-2023u- degerlendirdi/2920992. (ET:18.11.2023)

DİB,”Norveç’teki NATO Tatbikatı Esnasında…”, no: 353, 17 Kasım 2017, https://www.mfa.gov.tr/no_-353_- norvecteki-nato-tatbikati-esnasinda-cumhuriyetimizin-kurucusu-buyuk-onder-mustafa-kemal-ataturkun-ve- sayin-cumhurbaskanimizin-hedef-alinmasi-hk.tr.mfa. (ET:15.11.2023)

GENÇ D. & KESEN S., “NATO’nun Deniz Kuvvetleri Komutası Bir Yıl Süreyle Türkiye’ye Geçti”, Anadolu Ajansı, 20.01.2023, https://www.aa.com.tr/tr/gundem/natonun-deniz-kuvvetleri-komutasi-bir-yil-sureyle-turkiyeye- gecti/2792016. (ET:17.11.2023)

GOT A., “NATO’nun Kriz Yönetimi Tatbikatları: Bilinmeye Hazırlık”, NATO Dergisi, 07 Şubat 2020, https://www.nato.int/docu/review/tr/articles/2020/02/07/natonun-kriz-yoenetimi-tatbikatlari-bilinmeyene-hazirlik/index.html. (ET:18.11.2023)

İNAT K., “Rusya-Ukrayna Savaşı’nın Avrupa Enerji Politikalarına Etkisi”, Kriter Siyaset, Toplum ve Ekonomi Dergisi, 7(73), 1 Kasım 2022.

IŞIK M., “Mavi Vatan Doktrini”, Stratejik Düşünce Enstitüsü, 10.11.2020, https://www.sde.org.tr/mithat- isik/genel/mavi-vatan-doktrini-kose-yazisi-20011. (ET:16.11.2023)

İŞYAR Ö.G., “ABD’nin Askeri Tatbikatları ve Türkiye’de Artan Tehdit Algıları”, Bursapress, 15.02.2023, https://www.bursapress.com.tr/abdnin-askeri-tatbikatlari-ve-turkiyede-artan-tehdit-algisi. (ET:15.11.2023)

KADAN T., “NATO Vites Yükseltiyor: İlk Kez Üç Uçak Gemisi Ortak Saldırı Düzenledi”, Aydınlık,9 Mart 2023, https://www.aydinlik.com.tr/haber/nato-vites-yukseltiyor-ilk-kez-uc-ucak-gemisi-ortak-saldiri-duzenledi- 373479. (ET:17.11.2023)

KAHRAMAN E., “Akdeniz’i Isıtacak Hamle! NATO, Nükleer Tatbikat Düzenleyecek”, Türkiye Gazetesi, 13.10.2023, https://www.turkiyegazetesi.com.tr/dunya/akdenizi-isitacak-hamle-nato-nukleer-tatbikat-duzenleyecek- 996773. (ET:20.11.2023)

KOÇAK M., “Rusya-Ukrayna Savaşı’nın Türkiye’ye Etkileri”, Anadolu Ajansı, 01.03.2022, https://www.aa.com.tr/tr/analiz/gorus-rusya-ukrayna-savasinin-turkiyeye-etkileri/2519470. (ET:15.11.2023)

PİRİNÇÇİ F., “ABD Ukrayna Krizinde Neyi Amaçlıyor?”, SETA, 19 Şubat 2022, https://www.setav.org/abd-ukrayna- krizinde-neyi-amacliyor/. (ET:15.11.2023)

MSB, “Ramstein Alloy 23-02 Tatbikatı Basın Duyurusu”, Basın Açıklamaları, 26.06.2023, https://www.msb.gov.tr/Basin-ve-Yayin/Aciklamalar/7f4657857cda422f87c89b0f51e9521a.  (ET:19.11.2023)

STM, “NATO ve STM Arasında Deniz Güvenliği İçin Önemli İş Birliği”, Basın Bültenleri, 30.06.2022, https://www.stm.com.tr/tr/medya/basin-bultenleri/nato-ve-stm-arasinda-deniz-guvenligi-icin-onemli-birligi. (ET:19.11.2023)

SEÇKİN B., “NATO’nun Denizaltı Savunma Harbi ‘Dynamic Manta 2023’ Tatbikatı İtalya’da Başladı”, Anadolu Ajansı, 27.03.2023, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/natonun-denizalti-savunma-harbi-dynamic-manta-2023-tatbikati-italyada-basladi/2832751. (ET: 17.11.2023)

SEÇKİN B., “Türk Hava Kuvvetleri İtalya’da Düzenlenen Tiger Meet Tatbikatına Katılıyor”, Anadolu Ajansı, 10.10.2023, https://www.aa.com.tr/tr/gundem/turk-hava-kuvvetleri-italyada-duzenlenen-nato-tiger-meet-tatbikatina-katiliyor/3013755

SUDAGEZER E., “Türkiye’de NATO Karşıtlığı 68’lere Uzanıyor ve Kıbrıs Barış Harekatı Sürecinde Tavan Yaptı”, 10.08.2021, Sputnik, https://sputniknews.com.tr/20200212/turkiyede-nato-karsitligi-68lere-uzaniyor- ve-kibris-baris-harekati-surecinde-tavan-yapti-15temmuz-1041380332.html. (ET: 15.11.2023)

SSB, “Savunma Sanayii Hedefleri”, 2019-2023 Stratejik Plân, güncellenmiş 2020 versiyon, ss. 1-165.

UAB, “USOM Siber Saldırılara Göz Açtırmıyor”, 20 Ağustos 2023, https://hgm.uab.gov.tr/haberler/usom-siber- saldirilara-goz-actirmiyor. (ET: 18.11.2023)

YANATMA S., “Hangi Ülkeler s300 ve s400 Sistemlerini Kullanıyor?”, Euronews,12.07.2019, https://tr.euronews.com/2019/07/12/s-300-ve-s-400-sistemlerini-dunyada-kac-ulke-kullaniyor. (ET:16.11.2023)

1. Nur Beliz ERDOĞAN YÜKSEL, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans
   Öğrencisi, [email protected]. ↩︎
2. Keza yine Norveç ve o dönem NATO üyesi olmayan Finlandiya’nın da kendi ekonomisini baltalayacak şekilde gerçekleştirdiği ambargo da bu minvalde olmuştur. ↩︎
3. Aslında hepsinden çok daha önce 2002’de gerçekleştirilen Milenyum Tatbikatı ile Bin Yılın Meydan Okuması adı altında verilmek istenen mesaj, 2023’ün başlarında yeniden gündeme gelmiştir. Dolayısı ile kaçınılmaz bir şekilde NATO’nun 2023 Neptün Tatbikatı da bir mesaj içermiştir. ↩︎
4. Ayrıca Baltık’ta gerçekleştirilen tatbikatlar Rusya için bir tehdit algısıdır, zaten 2023 Ağustos ayında Rusya’nın Baltık’ta gerçekleştirdiği Okyanus Kalkanı tatbikatı da bu minvalde bir hedefi açık bir beyan ile de göstermiştir. Rusya’nın ulusal çıkarlarını söz konusu coğrafyada savunabilecek bir deniz kuvvetlerinin eğitimi amaçlanmıştır. ↩︎
5. Keza gündemi çok meşgul etmeyen ve Rusya-Ukrayna Savaşı sonrasında tıpkı Aksa Tufanı ile önemini yitiren Hint Yolu gibi bir proje olan Viking Projesi de ayrıca değerlendirilebilir. Rusya ve Ukrayna Savaşı’nın seyrine göre yeniden hatırlanacak olan projenin en önemli çıktısı, Türkiye’nin Ortadoğu’dan, Hazar’dan Baltık’a kadar uzanan stratejisidir. Keza söz konusu stratejik bölgelere açılan en kısa yol Trabzon Limanı üzerinden ilerlemektedir. Belki de NATO’nun Balkan stratejisinde gündemde hep Rusya olsa da aslında Türkiye de vardır. Yani Türkiye ve NATO ilişkisinde gündemde en çok Akdeniz yer edinse de Akdeniz’e farklı açılardan da bakıldığı takdir de yeni bir tehdit algısı da Viking Projesi üzerinden görülebilir. Ayrıca Çin’in de bu projede yeri oldukça önemlidir. Toparlamak gerekirse, NATO’nun Baltık’taki stratejisi; kendi çıkarları doğrultusunda, öcüleştirilmiş Rusya’ya ve Çin’e yönelik ve aynı zamanda bu iki devlet ile ittifakını koruyan düşmanlaştırılmış Türkiye’ye yönelik Viking Projesi üzerinden de örneklenebilir. ↩︎